Het plezier van werken op regionale schaal

“Als je het hoogover beschrijft, dan zorgt de bestuursadviseur er samen met de directeur voor dat het bestuur in staat wordt gesteld de gesprekken te voeren die het moet voeren en de besluiten te nemen die het moet nemen, om – in het geval van Regio Hart van Brabant – de lokale ambities van gemeenten vooruit te helpen.” Maar wat betekent dat? En wat dóe je dan heel de dag?

Op donderdag 25 september nam Bernadette Elbers afscheid als strategisch bestuursadviseur bij Regio Hart van Brabant. Met een loopbaan van vier decennia in het openbaar bestuur heeft zij uitgebreide ervaring op het gebied van samenwerken. De afgelopen vier jaar heeft zij die ervaring ingezet voor onze regionale samenwerking.

Rianne Lannoye is onze nieuwe strategisch bestuursadviseur. Ook zij brengt een rijke ervaring in het publieke domein mee. Van gemeente Tilburg naar de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het Ministerie van Justitie en Veiligheid. Nu terug in haar eigen regio.

De kern van het werk

Met Bernadette en Rianne zijn we in gesprek over de functie van strategisch bestuursadviseur. Wat houdt die in? Hoe heeft Bernadette daar invulling aan gegeven en wat geeft zij mee aan Rianne? Welke inzichten heeft Rianne in haar eerste maand al opgedaan en waar kijkt ze naar uit? Al pratend komen we tot het inzicht dat het werk van een strategische bestuursadviseur bij Regio Hart van Brabant voortdurend gaat om het overzien van snijvlakken. Het gaat om:

Vandaag en de lange termijn: wat is er nú voor actie nodig, om later de goede bestuurlijke gesprekken te kunnen voeren?
Het inwonersperspectief en de bestuurlijke afstemming: wat is de consequentie van regionale bestuurlijke afstemming en daaruit voortvloeiende (lokale) acties ten behoeve onze inwoners?
Lokaal en regionaal: wat is er nodig om lokale ambities verder te brengen middels goede regionale bestuurlijke afstemming?

Rianne: “Eigenlijk probeer je zaken van buiten naar binnen te halen en dan ook nog weer weg te zetten naar de toekomst toe.” Bernadette: “Daar waar we van buitenaf misschien niet een heel dynamische bestuurslaag lijken, vind ik het wel heel erg dynamisch, doordat je al die snijvlakken voortdurend probeert te verbinden en dan jezelf de vraag stelt wat er over een half jaar op de rol moet staan.” Rianne: “En daarbij is het zaak om voortdurend te duiden dat samenwerking bijdraagt aan een betere kwaliteit van de inhoud van het werk van iedere individuele gemeente.” Bernadette zet het zelfs nog wat sterker aan: “Ons samenwerkingsverband ís van de gemeenten. Dus als je bij een gemeente werkt, dan ben je zelf dat samenwerkingsverband. We moeten ons daar bij het regiobureau voortdurend van bewust zijn en naar gedragen. Een zekere dienstbaarheid hoort daarbij. Niet in de zin van ondergeschiktheid, maar met dienend leiderschap.”

Het spel van de vertaalslagen

En dat spel van vertaalslagen vindt Rianne leuk, zegt ze. “Waar ik ook blij van word, is de indruk dat je hier ook echt naar voren mag kijken. Dat dat zelfs gewaardeerd wordt. En dat het fundamentele onderzoek dat daaraan ten grondslag ligt, ook van je gevraagd wordt. Dat vind ik fijn. Ik heb ook op plekken gewerkt waar dat niet de bedoeling is en waar je vooral gewoon moet gáán.” Bernadette bevestigt: “Dat klopt, het is bij Regio Hart van Brabant echt voorwaarts gedreven.” “Maar,” aldus Rianne, “terugkijken is evenzogoed belangrijk. Wat is er nou gebeurd en hoe kunnen we lessen meenemen in onze sprong voorwaarts?”

Vandaag en de lange termijn

Dus zorgen dat bestuur het goede gesprek kan voeren om vervolgens lokale ambities verder te kunnen brengen. Bernadette: “Dat is inderdaad hoogover geformuleerd, maar wel erg belangrijk. Telkens, bij alles wat je doet, is dat de stip op de horizon. Voorwaarts gericht, daarop je inspanning gefocust. Dat is moeilijker dan je denkt, want het vraagt voortdurend vooruitkijken: wat moet het bestuur over een tijdje bespreken en besluiten? Telkens van voren naar achter denken. En bij dat bespreken is het belangrijk dat je als adviseur iedere keer nadenkt over ‘wat’ besproken moet worden, ‘hoe’ en ‘met wie’. Dus gaat dus zowel om inhoud als proces.
Ten opzichte van alle andere banen die ik gehad heb, is bij Regio Hart van Brabant dat ver vooruitkijken extra belangrijk, omdat we een regionale bestuurslaag zijn. Bestuurders vergaderen niet iedere week. Het algemeen bestuur in principe maar vier keer per jaar. Dus als adviseur moet je heel goed weten hoe je die momenten benut, anders ben je weer net te laat.”

Ik gun het iedereen uit onze samenwerking om een keer aan te sluiten bij de RAC.
Bernadette Elbers

Het inwonersperspectief en de bestuurlijke afstemming

Het algemeen bestuur van Regio Hart van Brabant wordt gevormd door de burgemeesters van de elf samenwerkende gemeenten. Drie van hen vormen het dagelijks bestuur. Bernadette vervolgt: “Een deel van het werk bestaat uit het opstellen van adviesnota’s voor het bestuur. Maar ook het borgen van de relatie met de portefeuillehouders uit de domeinen (de wethoudersoverleggen, red.). Worden die goed in positie gebracht? En dan is er nog de regionale adviescommissie (RAC), wat ik een heel leuke club vind. Zij brengen via hun raden echt het perspectief van de inwoner binnen. Regio Hart van Brabant is een samenwerking van verlengd lokaal bestuur en de focus van onze activiteiten ligt primair op de bestuurlijke processen en de relatie met de raden. Maar uiteindelijk gaat het om de vraag wat onze inwoners hiervan merken. En dat vind ik echt leuk aan de RAC – zij brengen dat binnen. Ik gun het iedereen uit onze samenwerking om een keer aan te sluiten bij de RAC om dat te horen en dan in te zien ‘ik moet dus een paar gedachtesprongen maken, voordat ik bij de kern van mijn werk ben’. Dus de gedachtesprong van de regionale samenwerking, naar de lokale invulling en vervolgens het effect daarvan voor onze inwoners.”

Rianne vult aan: “Ik heb dat nu bij twee bijeenkomsten gezien: een RAC-vergadering en een radenavond. Die bijeenkomsten geven je echt het besef waar je het voor doet. Uiteindelijk – ook al zien wij daar vanuit het regiobureau minder van – doen we dit werk om de gemeenten, die vanuit hun autonomie deelnemen aan dit samenwerkingsverband, verder te helpen in hun opgaven voor inwoners. En als strategisch bestuursadviseur ligt er ook een rol om die vertaling voortdurend te maken samen met de collega’s en bestuurders.”

Bernadette: “Als strategisch bestuursadviseur werk je samen met de controller aan de producten van de P&C-cyclus. En bij een jaarverslag zie je dat ook: je moet twee of drie gedachtesprongen maken voor je het jaarverslag schrijft. Dat is leuk, om de collega’s uit ons netwerk telkens uit te dagen die sprong mee te maken. ‘We doen heel veel, maar ga nog eens een stapje verder in je tekst voor het jaarverslag; wast schiet de inwoner hiermee op?’ Daar ligt een deel van de kern van wat een bestuursadviseur doet.”

Lokaal en regionaal

Rianne: “Ik doe dit nog maar een maand, maar zie nu al dat je voortdurend je oren en ogen open moet hebben voor je omgeving. Wat gebeurt er om ons heen? En hoe kun je dat dan uiteindelijk in die drie stappen vertalen naar het werk dat je moet doen in de regionale samenwerking?” Dat beaamt Bernadette en zij vult aan: “Dus scannen en je bewust zijn van wat er in al die elf gemeenten gebeurt, is echt belangrijk. Af en toe een raadsvergadering meeluisteren, af en toe even bellen. Je afvragen wat er gebeurt. En daar moet je ook tijd voor nemen. Je moet de lokale context begrijpen.

Jumping to conclusions kan niet in dit speelveld. Je moet altijd eerst graven en daar gaat veel tijd en energie in zitten. En dat is goed, want dan zit je de dingen secuur te doen.
Bernadette Elbers

Eigenlijk ben je een groot deel van je tijd bezig met wat ze in een crisisorganisatie ‘beeldvorming en oordeelvorming’ noemen. Er is nooit een makkelijke conclusie, omdat je weet dat je het speelveld niet helemaal overziet. Dus je bent heel de dag bezig met ‘wat is er aan de hand, wat is het beeld, heb ik alle feiten, weet ik wat er speelt, weet ik wat het belang van de ander is, weet ik waarom dit gebeurt, begrijp ik dat?’ Dan moet je met elkaar sparren, want iedereen heeft een stukje van de informatie en dat leg je bij elkaar. Dan volgt oordeelsvorming: ‘hoe moet ik dit duiden, hoe moet ik dit op waarde schatten, wat is het belang van wat ik weet?’ En dan pas kun een besluit nemen over je acties. Dus jumping to conclusions kan niet in dit speelveld. Je moet altijd eerst graven en daar gaat veel tijd en energie in zitten. En dat is goed, want dan zit je de dingen secuur te doen.”

Iedereen staat open voor een goed gesprek. Ik krijg de indruk dat er ook echt belang wordt gehecht aan de samenwerking en de inzet.
Rianne Lannoye

Samenwerking met lokale adviseurs

Om haar rol als strategisch bestuursadviseur goed invulling te geven, heeft Rianne in deze periode veel kennismakingsgesprekken bij ieder van de samenwerkende gemeenten. “De eerste kennismakingsgesprekken zijn heel positief. Iedereen staat open voor een goed gesprek. Ik krijg de indruk dat er ook echt belang wordt gehecht aan de samenwerking en de inzet.

Bernadette blikt ook terug op haar samenwerking binnen het ambtelijk netwerk. Die ervaart zij alleen maar positief. Bijvoorbeeld met de intern coördinatoren. Dit zijn lokale bestuursadviseurs, die in regionaal verband adviseren op het afstemmen van lokale en regionale bestuurlijke processen. “Ik vind dat de intern coördinatoren een fantastische schakel zijn tussen wat er in regionaal verband moet gebeuren en wat er dan lokaal moet gebeuren. Die mensen zitten heel goed en diep in de lokale processen. En ze vullen allemaal hun rol anders in. Dat heeft te maken met de gemeentelijke context waarin ze zitten. Maar allemaal zijn ze bereid mee te denken over en weer, te zorgen dat de processen goed lopen, met de griffies te schakelen als dat nodig is. Ik vind daar echt iedereen ook een voorwaartse bijdrage leveren.”

Samenwerking met Midpoint Brabant

Een van de grote projecten waar Bernadette afgelopen jaren aan heeft gewerkt, is de samenwerking tussen Regio Hart van Brabant en Midpoint Brabant. Tegenwoordig loopt de verantwoording van de begrotingssubsidie aan Midpoint Brabant via de P&C-cyclus van Regio Hart van Brabant. Om die processen goed op elkaar aan te laten sluiten heeft Bernadette intensief samengewerkt met de bestuurssecretaris en controller van Midpoint Brabant. “Dit heeft veel tijd en gesprekken gekost. Niet gek: als jij met het bedrijfsleven werkt, is het nogal bijzonder om in november 2025 de begroting voor 2027 op te stellen. Dan denk je dat dat een tikfout is. Dat moet van 2026 zijn. Nee! Doordat wij bij Regio Hart van Brabant een gelaagd bestuur zijn, zijn dit de termijnen waarop wij werken. Onze begroting moet er al liggen, voordat gemeenten lokaal hun begroting gaan opstellen. En de planning van Midpoint Brabant sluit nu naadloos aan op die van ons. Dat is gewoon kwaliteit. En daarmee brengen we ook de mogelijkheid om meer strategisch vooruit te denken met Midpoint Brabant. Dat dat ons samen gelukt is, vind ik nou echt leuk!”

Instrumentarium voor de samenwerking

Waar is Bernadette afgelopen jaren tegenaan gelopen? Ze vertelt: “Het zijn van een samenwerkingsverband in de vorm van een gemeenschappelijke regeling is in het huis van Thorbecke een entresol. Heel bijzonder: de samenwerking is wel wettelijk geregeld in de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr), maar niet verankerd in het juridisch en fiscale instrumentarium eromheen. Met als gevolg dat als je als overheden samenwerkt, je altijd tegen een paar lacunes aanloopt. Maar als je dat vervolgens ook nog in een combinatie publiek-privaat gaat doen (samenwerking met bedrijfsleven en onderwijspartners, zoals bij Midpoint Brabant red.), nou maak dan je borst maar nat hoe dat juridisch-fiscaal moet. Dat heeft de wetgever niet opgelost.”

Het goede gesprek

Dan nog een uitsmijter. Wat wenst Bernadette voor Regio Hart van Brabant, nu zij haar loopbaan stopt? “Dat het regiobureau in staat is en blijft om bestuurders het goede gesprek te laten voeren, zodat voor inwoners de goede dingen worden gedaan. En dat iedereen die twee stappen kan maken. Dat helpt zo in het denken en daar wordt het werk lichter van. Behoud van de collegialiteit die ik ervaar – binnen het bureau en zeker ook met de collega’s binnen het netwerk. Die positieve voorwaartse energie, die is gewoon superfijn. En ik gun dat Den Haag in de benen komt als het gaat om het instrumentarium.

Ik wens dat ieder in de samenwerking mildheid ontmoet. Dat je zoekt naar waar overeenkomsten zitten, waar verschillen zitten en naar hoe je die kunt overbruggen. Dat hangt ook weer samen: doe eerst goed aan beeldvorming, weet waar je het over hebt, weet wat belangen zijn, wat de feiten zijn en geef er dan pas een oordeel over.”