Gedeputeerde Anne-Marie Spierings verlaat in juni na 12 jaar de Brabantse politiek. Met het thema Energie in haar portefeuille is ze nauw betrokken geweest bij de Regionale Energie- en Klimaatstrategie in Hart van Brabant. We blikken samen met haar terug én vooruit op de energietransitie in (Hart van) Brabant.
De energietransitie in Brabant
U bent inmiddels 12 jaar actief in de Brabantse politiek, als lid van de Provinciale Staten en sinds 2015 als gedeputeerde op onder andere het thema energie. Hoe heeft u in die periode dit onderwerp zien veranderen?
“Ik kan mij een paar momenten herinneren. We waren in Brabant al langer bezig met het Energiefonds, elektrisch rijden en investeringen in Solliance, de innovatie rondom dunne-film zonnecellen. Maar in 2015 stelden alle provincies ineens een gedeputeerde met de portefeuille Energie aan. Die was er tot die tijd helemaal niet. Dat was nog ruim voor het Klimaatakkoord in 2019, het tweede kantelmoment. Het derde moment was de oorlog in Oekraïne en de stijgende energieprijzen, in combinatie met ons elektriciteitsnet dat vol zit.”
Welke gevolgen hebben de gestegen energieprijzen en het overbelaste energienet voor de energietransitie?
“De hoge energieprijzen hebben geleid tot een boost in energiebesparing. Het volle elektriciteitsnet heeft ons vooral bewust gemaakt van het belang van energie en de energie-infrastructuur. Het heeft grote gevolgen als je niet meer aangesloten kunt worden op het elektriciteitsnet. We werken daarom aan een oplossing, maar het probleem op het elektriciteitsnet vertraagt de energietransitie in eerste instantie wel.”
Geldt dat ook voor de vergunningenstop door de stikstofproblematiek?
“Ik denk dat de impact daarvan mee gaat vallen. Veel zonneparken zijn goed aan te leggen zonder stikstofuitstoot. Windparken zijn een ander verhaal, maar die worden pas over een paar jaar aangelegd. We hebben dus nog even om dat probleem op te lossen. Voor aanpassingen aan het elektriciteitsnet lijkt het ook te overzien, al zullen er zeker lastige projecten bij zitten.”
Regionale samenwerking
Als gedeputeerde bent u voorzitter van de Stuurgroep RES-Brabant en zit u aan tafel bij de vier Brabantse RES-regio’s, waaronder dus Hart van Brabant. Hoe heeft u de samenwerking daar ervaren?
“Over het algemeen heel goed. Alle wethouders zitten met hetzelfde doel aan tafel, om een probleem op te lossen. Ik kan daar alleen maar heel blij mee zijn.”
U heeft dus weinig te klagen?
“Ik heb het eigenlijk heel makkelijk gehad. Er zijn provincies die de regie nemen bij de ontwikkeling van windparken omdat gemeenten niet willen. In Brabant ben ik juist meer de coach. Ik sluit aan bij overleggen, investeer geld om plannen te ontwikkelen en bel of app met een wethouder die het lastig heeft. Soms heeft hij niet eens een concrete vraag en soms is de vraag zo groot dat ik niet kan helpen, maar alleen al door even te bellen voelt iemand zich gesteund en kan hij weer verder. Al gaat dat trouwens nog niet altijd snel genoeg.”
Nee, gaan we niet snel genoeg?
“Nee, zeker niet bij energiebesparing. Ik maak me bijvoorbeeld zorgen over de particuliere verhuur. De woningcorporaties zijn goed op weg, maar op particuliere verhuurders hebben we nog weinig zicht. Sommigen verhuren één huis of een appartementencomplex, maar anderen hebben overal en nergens wat vastgoed. Huurders staan daarbij met hun rug tegen de muur, want je kunt in deze woningmarkt nergens anders terecht. Het Rijk kan daartegen in actie komen met strenge regels, zoals puntenaftrek en een lagere huur bij enkel glas.“
Kunnen de provincie en gemeenten dat niet zelf regelen?
“Die instrumenten hebben wij niet, dus het vraagt creativiteit van ons om met een andere goede aanpak te komen. We komen daar alleen niet aan toe omdat we te weinig ambtelijke capaciteit hebben. Ambtenaren hebben vaak goede ideeën, maar zij zijn al heel druk en hebben óf geen tijd óf geen ruimte in hun hoofd over om creatieve plannen te bedenken en op te schrijven. Vervolgens gaan we de wegen bewandelen die we al kennen, terwijl we grotere stappen moeten maken. Dat is geen onwil, maar er liggen nog 1000 dingen op de bordjes van ambtenaren.”
Bijzondere aanpak
U zit ook aan tafel bij de stuurgroepen van de vier RE(K)S-regio’s in Brabant. Heeft u verschillen in aanpak ervaren tussen de regio’s?
“Elke regio doet het op zijn eigen manier. Ik vind dat Regio Hart van Brabant het meest weloverwogen de REKS heeft gemaakt. Natuurlijk door de klimaatopgave mee te nemen, dat is heel bijzonder, maar ook omdat al sinds het begin maatschappelijke partners aanschuiven in de stuurgroep, zoals de ZLTO, de BMF, de lokale energiecoöperaties, de woningcorporaties. Dat leidt uiteindelijk tot een beter plan en een betere uitvoering.”
En als u kijkt naar het resultaat dat die manier van werken tot nu toe heeft opgeleverd?
“De keuze voor energiehubs is bijzonder, omdat we de regio als één gemeente beschouwen. Waar willen we de hubs hebben, zonder te kijken naar gemeentegrenzen of een evenredige verdeling? Het Publiek Ontwikkelbedrijf REKS dat wordt opgericht is ook uniek. Het is nieuw, spannend, ingewikkeld en zorgt in het begin misschien voor vertraging, maar uiteindelijk leidt het tot betere plannen en is het beter voor de omgeving en het draagvlak. Als we dit weten vol te houden met elkaar, dan gaan we het hier beter doen dan in andere regio’s.”
Zou een publiek ontwikkelbedrijf ook als blauwdruk kunnen gelden voor andere regio’s?
“Als ik iets heb heb ervaren, dan is het wel dat iedereen zijn eigen pad wil bewandelen. Al leg je drie blauwdrukken klaar, dan komt er toch een vierde. We zouden meer van elkaar moeten leren en overnemen, maar dat vinden we als provincies, regio’s en gemeenten echt moeilijk.”
Publiek Ontwikkelbedrijf
Op uw website schrijft u dat u graag uw steentje bijdraagt aan het mooier maken van onze leefomgeving, bijvoorbeeld op het gebied van energie. Wat is een concreet steentje dat u heeft bijgedragen aan de REKS in Hart van Brabant?
“Er is vrijwel niets wat één persoon tot stand brengt, je doet het altijd met anderen. Ieders bijdrage is dus waardevol, ook al hebben mensen soms het gevoel dat ze onvoldoende gehoord worden. Door dat gevoel bespreekbaar te maken, maken ze ook al een verschil.”
Samenwerken en naar elkaar luisteren is dus belangrijk. Hoe heeft u geprobeerd dat te stimuleren?
“Ik probeer te blijven uitleggen waarom samenwerken belangrijk is. Alleen al het gebrek aan ambtelijke capaciteit dat ik noemde is een reden om samen op te trekken. Maar je bent ook efficiënter als je maar één keer een plan hoeft te maken om woningen te isoleren of zonnepanelen op daken te krijgen.”
Als u tóch iets moet noemen waar u een belangrijke bijdrage aan heeft geleverd, wat zou dat dan zijn?
“Ik denk dat het heeft geholpen dat ik een groot voorstander ben van het Publiek Ontwikkelbedrijf REKS en dat ik ook heb uitgelegd wat de voordelen zijn. Voor mij is het een doorontwikkeling van het windproject Energie A16. Dat is inmiddels grotendeels klaar, en nu zien we ook de voordelen van zo’n project gezamenlijk aanpakken. Het Publiek Ontwikkelbedrijf REKS gaat nog een stap verder, maar door de voordelen van zo’n collectieve aanpak te benadrukken kun je gemeenten overtuigen om ook te investeren.”
Politieke veranderingen
U heeft in uw politieke carrière belangrijke moment meegemaakt. U zat aan de tafel waar Sigrid Kaag de verkiezingswinst in 2021 op vierde, maar u heeft ook de uitslag van de verkiezingen in de provincie dit jaar meegemaakt. Hoe kijkt u naar die verschuivingen?
“BBB is ook hier natuurlijk de grote winnaar, maar ik ben daar niet meteen pessimistisch over. We weten nog niet wat de nieuwe coalitie wordt, maar ik denk dat de energietransitie voor hen ook van belang is. Ik kan me voorstellen dat BBB liever geen zonnevelden op landbouwgrond wil, maar zonnepanelen boven zacht fruit is een win-win-situatie. De akkerbouw heeft verder veel last van klimaatverandering en windturbines zijn zeker niet slecht voor de agrarische sector.”
U maakt zich dus geen zorgen over de voortgang van de energietransitie?
“Nee. Sommige dingen gaan misschien vertragen, maar andere zaken kun je versnellen. Ik denk ook niet dat de energietransitie de reden is dat BBB heeft gewonnen, dat had andere oorzaken. Het is wel belangrijk dat we het energie- en klimaatverhaal anders gaan vertellen en nadenken over de taal die we gebruiken. We zijn na jaren samenwerking gewend aan een taal waarvan we driekwart wat niet gezegd wordt, wel weten. Dat zal wel eens anders kunnen worden. Begrijpen we elkaar nog wel? Voor die vraag moeten we aandacht hebben.”
Van Brabant naar Rotterdam
U laat de provincie in juni achter u en vertrekt naar de Rotterdamse haven. Laat u uw werk straks met een gerust gevoel achter?
“We hebben de fundering voor de energietransitie gelegd, het gebouw staat en er kan in gewoond worden. Ik ben niet nodig om het verder te laten gaan. Er is ervaring in de regio, ze kan gewoon verder als er straks iemand anders op mijn stoel zit. Natuurlijk is het fijn als de provincie naast je staat en je probeert te helpen, maar ‘vertrouw op je eigen kracht’ zou mijn boodschap aan de regio zijn.”
Zijn er ook nog ontwikkelingen waar u zich wel zorgen over maakt?
“De problemen rondom het elektriciteitsnet vind ik spannend. Je wilt een gespreid bed achterlaten, maar ik heb het gevoel dat de problemen daar groter worden, terwijl ik vertrek. We hebben het graafwerk gedaan, maar het fundament om op te bouwen moet nog gestort worden. Er moet nog veel gebeuren, en dat voelt niet lekker. Daarom probeer ik in ieder geval de overlegstructuur op tijd ingericht te krijgen.”
Is er nog iets wat u onze regio wilt meegeven?
“Ik zou de regio willen meegeven om meer te gaan samenwerken op energiebesparing, in de volle breedte. Er zijn nog steeds quick wins die we onvoldoende pakken. Niet alleen bij woningen, maar ook bij het midden- en kleinbedrijf. En zorg dat alle inwoners profiteren van de energietransitie, zodat straks iedereen een geïsoleerde woning heeft met zonnepanelen op het dak. Niet alleen mensen die een aandeel kopen in een windmolen moeten daar geld aan verdienen, maar ook de groep die dat financieel niet kan of er door (geld)zorgen niet eens erover nadenkt.”
Tot slot: gaat u uw werk als gedeputeerde in Brabant missen?
“Ik ga heel leuke dingen doen in Rotterdam en het lijkt gelukkig op wat ik nu doe. Maar ik ga heel veel dingen ook missen, ja. Daarom wil ik iedereen heel erg bedanken voor de ontzettend prettige samenwerking de afgelopen jaren.”
Meer weten over de energietransitie in Hart van Brabant? Kijk dan op de website van de Regionale Energie- en Klimaatstrategie: regio-hartvanbrabant.nl/REKS.
